नेपाली समाजमा बडादशैं केवल धार्मिक उत्सव मात्र नभई राष्ट्रिय एकता, पारिवारिक सम्बन्ध र सांस्कृतिक पहिचानलाई उजागर गर्ने सबैभन्दा ठूलो पर्वका रूपमा मनाइन्छ। असोज महिना लागेदेखि नै सुरु हुने दुर्गा पूजाको परम्परा विजयादशमीको दिन टीका र जमराको आदान–प्रदानमा पुगेर सम्पन्न हुन्छ।
दशैंको उत्पत्ति र पौराणिक कथा
दशैंको उत्पत्तिसँग पौराणिक कथाहरू जोडिएका छन्। हिन्दू धर्मग्रन्थअनुसार असुर महिषासुरले देवता र मानिसलाई सताइरहेको बेला देवी दुर्गा प्रकट भइ ९ दिनसम्म युद्ध गरेर दसौँ दिन महिषासुरलाई पराजित गरेकाले त्यस दिनलाई विजयोत्सवको रूपमा मनाउने परम्परा नै दशैं हो।
यसरी दशैंलाई असत्यमाथि सत्यको, अन्यायमाथि न्यायको र अन्धकारमाथि प्रकाशको विजयका रूपमा व्याख्या गरिन्छ। देवी दुर्गाको आराधना र शक्तिपूजाको प्रतीक स्वरूप यो पर्वलाई अत्यन्त श्रद्धा र उत्साहका साथ मनाइन्छ।
धार्मिक र प्रतीकात्मक महत्त्व
दशैंमा घर–घरमा जमरा राख्ने प्रथा प्राचीनकालदेखि चल्दै आएको हो। देवी दुर्गाको आराधना गर्दै पूजाघरमा जमिनमा बीउ रोपेर उमारिएको जमरालाई जीवन, समृद्धि र हरियालीको प्रतीकका रूपमा लिइन्छ। विजयादशमीका दिन दुर्गा भवानीको प्रसादका रूपमा टीका र जमरा लगाउने परम्परा रहेको छ। रातो टीका विजयीको प्रतीक मानिन्छ भने जमराले उर्वरता, उत्पादनशीलता र भविष्यको आशा दर्शाउँछ।
पारिवारिक एकता र आशीर्वाद
दशैंको टीकाले पारिवारिक सम्बन्धलाई अझ मजबुत बनाउने काम गर्छ। सन्तानहरूले आमा–बुबा, जेठाजेष्ठ तथा गुरुपुरुषबाट टीका–जमरा लगाएर आशीर्वाद ग्रहण गर्ने परम्पराले पुस्तान्तरणको संस्कृतिलाई निरन्तरता दिएको छ। “दीर्घायु, सफलता र समृद्धि प्राप्त होस्” भन्ने कामनासहित दिइने आशीर्वादले युवा पुस्तामा आत्मविश्वास र सकारात्मक ऊर्जा जगाउँछ। यसरी दशैं केवल पर्व मात्र नभई पारिवारिक प्रेम, आपसी सद्भाव र सामाजिक एकताको संस्कार बनेको छ।
सामाजिक सद्भाव र सांस्कृतिक पहिचान
दशैंमा टाढा–टाढा रहेका आफन्त, साथीभाइ र छरछिमेकी भेटघाट गर्ने अवसर मिल्छ। यही कारण यसलाई मेलमिलाप, सद्भाव र सामाजिक सद्भावको पर्व पनि मानिन्छ। दशैंका दिन सम्पन्न हुने भोजभतेर, आपसी भेटघाट र आदान–प्रदानले नेपाली समाजलाई नजिक ल्याउने काम गरेको छ।
प्रवासमा दशैंको महत्व
आज विश्वभर फैलिएको नेपाली समुदायका लागि दशैं अझै भावनात्मक पर्व बनेको छ। परदेशमा बसोबास गर्ने नेपालीहरूले टीका–जमरालाई मातृभूमि, परिवार र संस्कृतिसँगको नजिकको सम्बन्धका रूपमा सम्झने गरेका छन्। विदेशमा आयोजित दशैं मेलाहरू, सामूहिक टीका–जमरा कार्यक्रमहरूले नेपाली पहिचानलाई जोगाउने मात्र होइन, बहुसांस्कृतिक समाजमा पनि हाम्रो मौलिकता देखाउने अवसर दिएको छ।
निष्कर्ष
टीका र जमरासहितको दशैंले नेपाली समाजलाई धार्मिक, सांस्कृतिक, सामाजिक र भावनात्मक दृष्टिले मजबुत बनाउने महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। यसको पौराणिक कथा असत्यमाथि सत्यको विजयसँग जोडिएको छ भने व्यवहारमा यसले परिवार, समाज र समुदायलाई अझ नजिक ल्याउने काम गर्छ।
