काठमाडौं, नेपाल – समृद्धि, धन र ऐश्वर्यको देवी लक्ष्मीलाई समर्पित लक्ष्मी पूजा, यमपञ्चकको तेस्रो दिन मनाइन्छ। यस वर्ष, यो पर्व कार्तिक कृष्ण अमावस्या, जसलाई सुख रात्री पनि भनिन्छ, मनाइँदैछ।
लक्ष्मी पूजा परम्परामा जरा गहिरो छ, जहाँ भक्तजनहरूले उपवास, पूजा, र आफ्ना घरहरूलाई सजाउने कार्यमा संलग्न हुन्छन्। पर्वको तयारीका लागि परिवारहरूले आफ्ना घरहरूलाई सफा गरी सजाउँछन्, बत्तीले उज्यालो पारी र गाईको गोबर र रातो माटोले वरिपरि सजाउँछन्। यो विश्वासमा आधारित छ कि देवी लक्ष्मीलाई आफ्नो घरमा आमन्त्रित गर्दा उनले स्थायी रूपमा बास गर्ने र धनको वरदान दिनेछिन्।
पूजा विधि
पूजाको दिन, भक्तजनहरूले प्रायः साँझमा पवित्र स्नान गरेर अनुष्ठान गर्न थाल्छन्। निम्नलिखित विधिहरू पालना गरिन्छ:
पूजा सामग्री:
- तामा वा काँसको थाली
- अष्टदल लेखिएको चाँदी वा तामाको थाली
- लक्ष्मीको सुवर्णप्रतिमा वा फोटो
- दीप, कलश, फल, र मिष्ठान्न
- कुश, अनाज, जौ, तिल, र जल
पूजाको प्रारम्भ:
- एक दीप बालेर, कुश, अनाज, जौ, तिल र जल लिएर प्रार्थना गर्नुपर्छ:
- “मेरो घरमा मलाई वेद, पुराण, धर्मशास्त्रहरूले बताए अनुसार अहिलेसम्म प्राप्त गर्न नसकेकी लक्ष्मी प्राप्त होउन् र आर्जित लक्ष्मी दीर्घकालसम्म रहिरहुन्।”
- तत्पश्चात् गणेशको ध्यान र आवाहन गर्दै:
- “ॐ गं गणपतये नमः”
वरुण कलशको पूजा:
- पूजा स्थलको ईशान कोणमा रहेको वरुण कलशलाई पनि पूजा गर्नुपर्दछ।
लक्ष्मी पूजाको सही समय
लक्ष्मी पूजा गर्ने कुनै विशेष साइतको आवश्यकता छैन, तर गोधुलीको समय, अर्थात् सूर्य अस्त भएपछि पूजा गर्नुलाई उत्तम मानिन्छ। लक्ष्मीको मूर्ति वा फोटो राखेर ध्यान गर्दै चाँदन, रोली, सिन्दुर, र वस्त्र अर्पण गरिनु पर्दछ।
लक्ष्मी पूजाका मन्त्रहरू
पूजाको क्रममा विभिन्न मन्त्रहरू पाठ गर्नुपर्छ, जसमध्ये केही महत्वपूर्ण मन्त्रहरू यस प्रकार छन्:
. लक्ष्मी पूजाको क्रममा अङ्ग पूजन गर्दा:
- “ॐ चपलायै नमः, पादौ पूजयामि।”
- “ॐ चञ्चलायै नमः, जानुनी पूजयामि।”
- “ॐ कमलायै नमः, कटिं पूजयामि।”
- “ॐ कात्यायन्यै नमः, नाभिं पूजयामि।”
- “ॐ जगन्मात्रे नमः, जठरौ पूजयामि।”
- “ॐ विश्ववल्लभायै नमः, वक्ष:स्थलं पूजयामि।”
- “ॐ कमलवासिन्यै नमः, हस्तौ पूजयामि।”
- “ॐ पद्मानानायै नमः, मुखं पूजयामि।”
- “ॐ श्रियै नमः, शिरः पूजयामि।”
- “ॐ महालक्ष्म्यै नमः, सर्वाङ्गं पूजयामि।”
आरतीको क्रममा:
- “ॐ या सा पद्मासनस्था विपुलकटितटी पद्मपत्रायताक्ष”
- “गम्भीरावर्तनाभिस्तनभरनमिता शुभ्रवस्त्रोत्तरीया।”
- “या लक्ष्मीर्दिव्यरूपैर्मणिगणखचितैः स्नापिता हेमकुम्भैः”
- “सा नित्यं पद्महस्ता मम वसतु गृहे सर्वमांगल्ययुक्ता।”
रंगोलीको महत्त्व
उत्सवको महत्त्वपूर्ण हिस्सा भनेको रंगोली बनाउनु हो, जुन घरको प्रवेशद्वारमा सजाइन्छ, देवी लक्ष्मीलाई स्वागत गर्ने प्रतीकको रूपमा। रंगोलीले स्वागतको वातावरण सिर्जना गर्दछ र लक्ष्मीजीको आगमनको निम्ति सजिलो बनाउँछ।
लक्ष्मी पूजा केवल एक अनुष्ठान होइन; यो जीवनमा उपलब्धि र धनको लागि श्रद्धा र आभारको एक गहिरो अभिव्यक्ति हो, जसमा विश्वास गरेर परिवारहरू एकत्रित हुन्छन् र समृद्धि, धन, र आफ्ना इच्छाहरू पूरा गर्नको लागि प्रार्थना गर्छन्। यो पर्व सामुदायिक भावना प्रोत्साहित गर्छ र नेपालका समाजमा आध्यात्मिक र सांस्कृतिक मूल्यहरूको महत्त्वलाई उजागर गर्दछ।
(दुलाल ज्योतिषाचार्य)
