एजेन्सी । बिहानको खाजादेखि बेलुकीको खानासम्म, भान्साको खाना रोटी बिना पूरा हुँदैन । वास्तवमा रोटी गहुँ, कोदो, जौ, मकै जस्ता विभिन्न पीठोबाट बनाइन्छ । तर, गहुँको तुलनामा अन्यको प्रयोग कम मात्रामा हुने गर्छ ।
आज हामी रोटीको एउटा रोचक जानकारीको बारेमा कुरा गर्दैछौं । वास्तवमा, यो सम्पूर्ण कथा एक बच्चाको प्रश्नबाट उत्पन्न भयो र चर्चाको विषय बन्यो । घरको भान्सामा दिनहुँ बनाइने रोटीहरू देखेर एक बालकले आफ्ना बाबुआमालाई सोधे यी रोटीहरू किन बल जस्तै फुल्छन् ? यसको पछाडि वैज्ञानिक कारण के छ ?
यो एकदम सरल प्रश्न जस्तो देखिन्छ तर आमाबाबु आफ्नो छोराको प्रश्नमा स्पष्ट रूपमा बोल्ड भए । त्यसपछि उनले मोबाइलको जमानामा गुगलमा जवाफ खोज्ने प्रयास गरे । वास्तवमा, यो सम्पूर्ण कथा क्वेरा (Quora) वेबसाइटबाट लिइएको हो । रोटी पकाउँदा बल जस्तै माथि उठ्ने सम्बन्धमा धेरैले यहाँ जवाफ दिएका छन् । हामीले यहाँबाट केहि जवाफहरू सङ्कलन गरेका छौँ र तपाइँसँग साझा गरेका छौं ।
कार्बन डाइअक्साइड कारण
एक प्रयोगकर्ता लेख्छन्- ‘रोटी फुल्नुको कारण कार्बन डाइअक्साइड ग्यास हो । वास्तवमा के हुन्छ, जब हामीले पीठोमा पानी मिसाएर मुछ्यौं, तब गहुँमा समावेश प्रोटिनबाट लचिलो तह बन्छ । यसलाई लासा वा ग्लुटेन भनिन्छ र यसको विशेषता यो हो कि यसले कार्बन डाइअक्साइड आफै भित्र सोस्छ ।’
मकै र कोदोबाट बनेको रोटी फुल्दैनन्
अर्का प्रयोगकर्ता लेख्छन्- ‘भान्साको प्यानमा गहुँको रोटी पकाउँदा हावा भरिन्छ र फुल्छ, तर एउटै भान्सामा एउटै प्यानमा मकैको रोटी पकाउँदा फुल्दैन । साधारण प्रश्न यो हो किन यस्तो हुन्छरु गहुँको रोटी भित्रको हावा कहाँबाट आउँछ ?’
वास्तवमा, गहुँको रोटी फुल्नु विज्ञान र इन्जिनियरिङको उत्कृष्ट उदाहरण हो । रोटी घुमाउने प्रविधि परिवर्तन भयो भने हावाले भर्न सक्दैन । सबै रोटीहरू उठ्दैनन्, अनुभवी हातले बनाएको रोटी फुल्छन् भन्ने कुरा तपाईंले याद गर्नुभएको होला ।
रोटी फुल्नुको कारण कार्बनडाइअक्साइड हो । पीठोमा पानी मिसाएर मुछ्दा गहुँमा रहेको प्रोटिनबाट लचिलो तह बन्छ । यसलाई ग्लुटेन भनिन्छ र यसको विशेषता यो हो कि यसले कार्बन डाइअक्साइड आफै भित्र सोस्छ ।
गहुँको पीठो मुछेपछि फुल्ने कारण यही हो । जब हामी पिठो रोल गर्छौं र प्यानमा तताउँछौं, कार्बन डाइअक्साइड तलबाट बाहिर निस्कने प्रयास गर्दछ । यस प्रक्रियामा रोटी फुल्छ ।
