आज भाद्र कृष्ण औंसीको दिन, जसलाई कुशे औंसी अर्थात् बाबुको मुख हेर्ने दिन भनिन्छ, यो नेपालमा विशेष पर्वको रूपमा मनाइन्छ। यो दिन छोराछोरीले आफ्ना बाबुलाई मनपर्ने मिठाइ र भोजन गराई सम्मान गर्छन्। बाबाको लालनपोषण र माया प्रकट गर्नको लागि यो पर्व मनाइन्छ।
यस दिन, देव तथा पितृकार्यमा प्रयोग गरिने पवित्र कुश घर–घरमा भित्र्याइन्छ। कुशे औंसीमा हरेक वर्षको भाद्र कृष्ण औंसीका दिन ब्राह्मणद्वारा विधिपूर्वक कुश काटिन्छ। यो कुश घरमा राख्नाले परिवारको कल्याण, सुख र शान्ति प्राप्त हुने धार्मिक विश्वास छ।
कुश, विशेषगरी धार्मिक र सांस्कृतिक कार्यहरूमा प्रयोग गरिन्छ। यसका विशेष महत्वहरूमा धार्मिक पौराणिक कथाहरू पनि समावेश छन्। सत्ययुगमा, जालन्धरपत्नी वृन्दाले भगवान् विष्णुलाई श्राप दिनु भएको कथा रहेको छ जसका अनुसार विष्णुलाई ‘घाँस’ बन्नुपर्यो। यसरी, कुशको महत्व पुराणिक कथामा पनि प्रकट गरिएको छ।
यसैगरी, गुरुडले माता विनितालाई दासत्वबाट मुक्त गराउन अमृत भण्डार लिन जाँदा कुश फेला परेको विष्णुपुराणमा उल्लेख छ । यसैगरी, कालकुट विष निकालेर आएको अमृत कुश भएको ठाउँमा राखिँदा सर्पले अमृत भण्डारमा गएर खान खोज्दा कुशले जिब्रो काटिएकाले त्यतिबेलादेखि सर्पहरूको दुईओटा जिब्रो भएको कथन छ ।
बलिराजा र शुक्राचार्यबीच पनि कुशकै कारण मनमुटाव भएको प्रसंग पुराणमा छ । त्यस्तै, भगवान् बलरामले भूलवश सुतजीलाई मारेकाले त्यही स्मरणमा हरेक धार्मिक तथा पैतृक कर्म गर्दा कुशको ब्राह्मण बनाउने नियम रहिआएको छ । कुशमा ब्रह्मा, विष्णु र महेश्वरको स्वरूप हुन्छ । बुबाको मुख हेर्ने दिन पितृ तथा गोकर्ण औंशीबाट प्रसिद्ध यस दिनलाई बाबुको मुख हेर्ने दिनका रूपमा लिने गरिन्छ । यसैगरी कुशको उत्पत्ति विष्णु, ब्रह्मा, र शिवसँग सम्बन्धित छ। विष्णुले पृथ्वीको उद्दार गर्दा कुशको रूप लिएका थिए भने, अर्को कथा अनुसार, कुश समुद्र मन्थन गर्दा उत्पन्न भएको हो।
कुशका विभिन्न प्रयोगहरू छन्: धार्मिक अनुष्ठानमा कुशको औंठी, ब्राह्मण, मोटक र पवित्र टुक्रा प्रयोग गरिन्छ। यसले धार्मिक विधिहरूमा पवित्रता र शुद्धता ल्याउने मान्यता छ। विशेष गरी, कुशले अमृत भण्डारको सुरक्षा गरेको र सर्पहरूको जिब्रोमा प्रभाव पार्ने कथा पुराणमा उल्लेख गरिएको छ।
कुशे औंसीको अवसरमा, परिवारका सदस्यहरूले बाबुलाई सम्मान प्रकट गर्न, मिठाइ र भोजनका माध्यमबाट कृतज्ञता व्यक्त गर्छन्। यो पर्व पितृ दिवसका रूपमा मनाइन्छ, जसमा बुबाको प्रति सम्मान र कृतज्ञता प्रकट गर्नका लागि छोराछोरीले विशेष तयारी गर्दछन्।
